Olsztyński historyk dr Robert Klimek

W archiwum w Berlinie odnaleziono szczegółową mapę z XVI wieku, przedstawiającą drogę wodną z Rynu przez Wielkie Jeziora Mazurskie i rzekę Pisę do granicy zakonu krzyżackiego z Mazowszem.

Na cenny dokument natrafi olsztyński historyk dr Robert Klimek. O swoich ustaleniach poinformował na łamach najnowszego numeru pisma regionalno-historycznego „Masovia”. Mapę odnalazł w zasobach Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz.

Ta mapa nie była do tej pory znana w świecie naukowym. Wygląda na to, że jest to najstarsza mapa szczegółowa z obszaru dzisiejszych Mazur. Od kilku lat zajmuję się naukowo i kolekcjonersko starymi mapami Prus. Prześledziłem wszystkie archiwalia w Berlinie, w Polsce, i nie znalazłem starszej

– powiedział dr Klimek.

Okres jej powstania historyk ocenia na I połowę XVI w., na pewno po 1521 roku. Swoje wnioski argumentuje nazwami miejscowości, które się na niej pojawiają.

Najmłodszą wsią wśród zaznaczonych na mapie są Szczechy założone w 1519 r. Brakuje na niej miejscowości powstałych nieco później, takich jak Łupki (1555) i Imionek (1557). W tej sytuacji można wstępnie wnioskować, że powstała ona po roku 1519. Nie jest wykluczone, że wykonano ją jeszcze za czasów zakonu krzyżackiego, chociaż bardziej prawdopodobne jest, że powstała już po jego sekularyzacji, czyli po 1525 roku

– napisał w „Masovii” Robert Klimek.

Patrząc od lewej strony mapy, pierwszą zaznaczoną miejscowością jest Ryn – Reynn, gdzie znajdował się zamek krzyżacki zbudowany w latach 1377–1395. Na mapie zaznaczone są Mikołajki, a w nich most między jeziorami Tałty i Mikołajskie.

Po raz pierwszy wymieniono go w źródłach w 1516 roku, kiedy odnowiono przywileje dla dwóch sąsiadujących z nim karczm. Tenże most w Mikołajkach został także zaznaczony na mapie pochodzącej z 1576 roku Kaspra Hennenbergera

– pisze olsztyński historyk.

Samo jezioro Śniardwy na opisywanej przez dr Klimka mapie zupełnie odbiega od swego rzeczywistego kształtu. „Jest ono nieproporcjonalnie wydłużone i wąskie” – stwierdza historyk. Nad Śniardwami autor mapy naniósł tylko jedną wieś – Nowe Guty (Gutten), które założono w 1450 roku.

Głównym zadaniem omawianej mapy było przedstawienie drogi wodnej z Rynu przez Pisz i dalej rzeką Pisą – do granicy z Mazowszem. Widać, że miała ona znaczenie komunikacyjne, ponieważ zaznaczone zostały na niej mosty (..), a także odległości w milach

– czytamy w tekście dr Klimka. Opisywana droga wodna wspominana jest w XIV-wiecznej kronice krzyżackiej Wiganda z Marburga.

Mapa nie posiada skali czy róży wiatrów i należy do kategorii prymitywnych szkiców kartograficznych, na których występują tylko schematyczne zarysy jezior, rzek oraz napisy objaśniające.

Mapa ma kształt litery L. W katalogu opracowanym przez Winfrieda Blissa jest ona zatytułowana jako Spirding-See (jezioro Śniardwy) i datowana na XVI wiek.

Klimkowi nie udało się ustalić autora ani zleceniodawcy mapy.

Aby dokładniej ocenić jej chronologię, należałoby dokonać badania metodą radiowęglową papieru, na którym została stworzona

– zauważył historyk. Jego zdaniem ten wcześniej nieznany zabytek „powinien wnieść nowe spojrzenie badawcze na wykorzystanie gospodarcze jezior mazurskich, rzeki Pisy oraz prekursorskie realizowanie pierwszych prymitywnych map na ziemiach pruskich”.

J.Kiewisz-Wojciechowska (PAP), opr. red.

Fot. RO